۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۴
در سال‌های اخیر، توسعه‌ی هوش مصنوعی و سامانه‌های خودکار، انقلابی در صنایع مختلف به‌وجود آورده است. یکی از مهم‌ترین نمودهای این تحول، ظهور خودروهای خودران است؛ خودروهایی که می‌توانند بدون دخالت مستقیم انسان، تصمیم بگیرند، مسیر را تشخیص دهند، و با دقتی بالا حرکت کنند. این تحول فناورانه، در کنار مزایای گسترده‌ای همچون کاهش تصادفات، بهینه‌سازی مصرف سوخت و افزایش بهره‌وری، نگرانی‌های جدی نیز به‌دنبال دارد؛ به‌ویژه در حوزه‌ی مشاغل سنتی که به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به رانندگی و خدمات حمل‌ونقل وابسته‌اند. در این متن، تلاش می‌کنیم تصویری جامع از آینده‌ی خودروهای خودران و تأثیر آن‌ها بر شغل‌های سنتی ترسیم کنیم.
فناوری پشت خودروهای خودران
خودروهای خودران از مجموعه‌ای از فناوری‌های پیچیده استفاده می‌کنند. این خودروها به‌طور معمول مجهز به حسگرهایی نظیر لیدار، رادار، دوربین‌های دید ۳۶۰ درجه، GPS و واحدهای پردازشگر مرکزی هستند. داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط این حسگرها، توسط الگوریتم‌های یادگیری ماشین و هوش مصنوعی پردازش می‌شود تا خودرو بتواند موقعیت خود را در نقشه مشخص کند، موانع را تشخیص دهد، رفتار سایر خودروها و عابران را تحلیل کند و تصمیمات بهینه بگیرد. این خودروها از نظر سطح خودمختاری به پنج سطح تقسیم می‌شوند:
سطح ۱: کمک‌راننده (مانند کروز کنترل تطبیقی)
سطح ۲: رانندگی نیمه‌خودکار (با نظارت دائمی راننده)
سطح ۳: رانندگی خودکار مشروط (در برخی شرایط خاص)
سطح ۴: خودران کامل در مناطق مشخص و محدود
سطح ۵: خودران کامل بدون نیاز به راننده در تمام شرایط
در حال حاضر، بیشتر خودروهای موجود در بازار در سطح ۲ یا ۳ هستند. با این حال، شرکت‌هایی مانند Waymo، تسلا، و GM Cruise در حال توسعه‌ی سیستم‌هایی برای رسیدن به سطح ۴ و حتی سطح ۵ هستند.
تهدیدی برای مشاغل سنتی
گسترش خودروهای خودران به‌طور مستقیم مشاغلی را هدف قرار می‌دهد که بر پایه‌ی رانندگی یا خدمات مرتبط با آن بنا شده‌اند. برخی از این مشاغل عبارت‌اند از:
الف) رانندگان تاکسی و تاکسی اینترنتی: یکی از نخستین صنوفی که تحت تأثیر قرار می‌گیرد، رانندگان تاکسی و خودروهای حمل‌ونقل شهری هستند. در آینده، ناوگان‌های تاکسی بی‌راننده می‌توانند خدمات ارزان‌تر، سریع‌تر و بی‌وقفه ارائه دهند. شرکت‌هایی مانند Uber و Lyft در حال سرمایه‌گذاری عظیم در این حوزه هستند.
ب) رانندگان کامیون و حمل‌ونقل بین‌شهری: حمل‌ونقل جاده‌ای، به‌ویژه در مسیرهای طولانی، یکی از اهداف اصلی خودروهای خودران است. کامیون‌های خودران با توان حرکت شبانه‌روزی و بدون نیاز به استراحت، می‌توانند جایگزین بسیاری از رانندگان انسانی شوند. شرکت‌هایی نظیر TuSimple و Aurora در آمریکا، نمونه‌های عملیاتی از این فناوری را عرضه کرده‌اند.
ج) رانندگان وسایل حمل‌ونقل عمومی: در صورت فراهم شدن زیرساخت مناسب، اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌های خودران می‌توانند در مسیرهای مشخص فعالیت کنند. این موضوع به کاهش نیاز به رانندگان عمومی می‌انجامد و ساختار شغلی این حوزه را تغییر می‌دهد. 
ایجاد فرصت‌های شغلی نوین
همزمان با حذف برخی مشاغل سنتی، توسعه‌ی خودروهای خودران منجر به ایجاد طیف وسیعی از شغل‌های جدید می‌شود:
مهندسی نرم‌افزار و توسعه‌ی الگوریتم‌های هوش مصنوعی
تحلیل‌گران داده برای تحلیل رفتار خودروها و مسیرها
کارشناسان نگهداری و تعمیر سیستم‌های خودران
اپراتورهای مرکز کنترل ناوگان خودران
متخصصان تجربه‌ی کاربری (UX) برای طراحی فضای داخلی خودروها با رویکردی انسانی
به‌عبارتی جایگزینی نیروی انسانی پشت فرمان با سامانه‌های خودکار، مشاغلی در حوزه‌ی فناوری اطلاعات، مکانیک پیشرفته و علوم داده خلق خواهد کرد. اما این گذار نیازمند آموزش مجدد گسترده، سرمایه‌گذاری در زیرساخت انسانی و به‌روزرسانی نظام آموزشی است.
چالش‌های حقوقی، اخلاقی و اجتماعی
الف) مسئولیت قانونی: در صورت وقوع تصادف، مسئولیت بر عهده‌ی کیست؟ مالک خودرو؟ سازنده‌ی سیستم هدایت خودکار؟ یا توسعه‌دهنده‌ی نرم‌افزار؟ تعیین این مسئولیت‌ها، نیازمند بازنگری عمیق در قوانین حمل‌ونقل و بیمه است.
ب) امنیت داده و حریم خصوصی: خودروهای خودران حجم عظیمی از اطلاعات شخصی و محیطی را جمع‌آوری و ذخیره می‌کنند. محافظت از این داده‌ها در برابر نفوذ و سواستفاده، یکی از نگرانی‌های جدی است.
ج) وابستگی به فناوری و کاهش مهارت‌های انسانی: با گسترش این خودروها، مهارت‌های پایه‌ی رانندگی در میان نسل‌های آینده کاهش خواهد یافت. وابستگی شدید به سامانه‌های هوشمند می‌تواند در مواقع بحران به آسیب‌پذیری منجر شود.
ایران و آینده‌ی خودروهای خودران
در ایران با وجود محدودیت‌های فناورانه، تحریم‌ها، و ضعف زیرساخت‌های دیجیتال، ورود خودروهای خودران به‌طور رسمی هنوز آغاز نشده است. اما روند جهانی گریزناپذیر است. برخی از چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی ایران عبارت‌اند از: ضعف زیرساخت‌های جاده‌ای و شهری برای اجرای حمل‌ونقل هوشمند، نبود قوانین و نهادهای تنظیم‌گر برای کنترل و ارزیابی خودروهای خودران، فرصت برای توسعه‌ی بومی سیستم‌های خودران با هدف صادرات به کشورهای منطقه، نیاز به سیاست‌گذاری برای آموزش و بازآموزی رانندگان در معرض بیکاری.
